Kalça kırığı tedavisinde ne tür yöntemler kullanılır?

Kalça kırığı tedavisinde önceleri protez ameliyatları daha sık yapılıyorken günümüzde protez tedavisine ancak mecbur kalındığında başvurulmaktadır. Çünkü protez ameliyatları oldukça büyük yara oluşturularak yapılan, önemli miktarda kanamaya yol açan, hastanın kırılmış kalça kemiğinin bir kısmının çıkarılıp yerine metal protezin yerleştirildiği oldukça agresif ameliyatlardır. Bu yüzden mümkün olduğu hallerde protez yerine kalça çivi veya vidalarının kullanıldığı kırık kemikleri bir araya getirip kaynatmayı hedefleyen osteosentez ameliyatları tercih edilmeye başlanmıştır. Kalçanın özellikle kaynama potansiyeli yüksek olan bölgedeki kırıkları (trokanterik bölge kırıkları) artık her yaşta protez yerine kalça çivileri ile tedavi edilebilmektedir. Kalça boynu kırıklarında ise kırık tipi uygunsa kalça vidası tedavisi uygulanır. Bunların mümkün olmadığı durumlarda protez yapılır.

Kalça çivisi proteze neden tercih edilmelidir?

Kalça çivisi ile kırılmış kemik yapı restore edilerek orijinal kalçaya en yakın sonuç elde edilmesi hedeflenir. Protez ameliyatında ise hastanın kemiklerinin bir kısmından vazgeçilip yerine metal malzeme yerleştirilmektedir. Protezde kırık öncesi kalça fonksiyonlarında belirli oranda bir kayıp göze alınır yani hedef daha düşüktür.  Öte yandan protezin ilk bir kaç ayda yürüme açısından daha avantajlı olduğunu söylemek gerekir. Bu, ileri yaş hastalarda oldukça önemli bir durumdur. Yeni üretilen modellerle kalça çivilerinin bu ilk aylardaki dezavantajı önemli ölçüde giderilmiş durumdadır. İlerleyen aylarda ise çivinin avantajları belirgin biçimde kendini gösterir. Bu nedenlerle özellikle çok yaşlı olmayan ve dinamik yaşam beklentisi olan uygun tipteki kalça kırıklarında öncelikli olarak kalça çivisi düşünülmelidir. Protez ise kaynama potansiyeli düşük tipteki kırıklarda ve ileri yaştaki hastalarda tercih edilmelidir.

80 yaşında kadın hastamızın evde düşme sonucu kalça trokanterik bölge kırığı oluşmuştu. Kalça çivisi ameliyatı yapılan hastamız şimdi yardımsız aksamadan yürüyor. Solda hastamızın ameliyat öncesi ön-arka grafileri, sağda ameliyattan sonra kırığının kaynadıktan sonraki ön-arka ve yan grafileri görülmekte.

Kalça çivisi uygulanmış hasta protezde olduğu gibi hemen yürütülebilir mi?

Kalça kırığı tedavisinin öncelikli amacı hastayı bir an önce yürür duruma getirmektir. Eski tip kalça çivileri teknik eksiklikleri nedeniyle kırık kaynaması tamamlanana kadar hastanın yük vermesine olanak tanımıyordu. Yaşlı hastaların yük vermeden yürüyebilmeleri pratikte mümkün olamadığından çivi ameliyatlarının ilk birkaç ayı sıkıntılı geçerdi. Artık teknik eksiklikleri giderilmiş ve biyomekanik olarak güçlendirilmiş yeni nesil kalça çivilerine sahibiz. Bu çiviler  kırık kaynamadan önceki dönemde de hastayı taşıyabilecek güçte olduklarından kaynama potansiyeli olan tipteki kalça kırıklarında her yaşta güvenle kullanılabilmekte, hastalar ameliyat oldukları günün bir gün sonrasında protezde olduğu gibi yürütülmeye başlanmaktadır.

Bazı kırıklarda hala protez kullanılıyor mu?

Kalça kemiğinin boyun kısmı kırıklarının anatomik yapı gereği kaynama potansiyeli düşüktür. Buna rağmen kırık yerinden ayrılmamışsa ve hasta çok yaşlı değilse kalça vidası ameliyatı tercih edilir. Ancak kırık yer değiştirmişse veya hasta çok yaşlı ise protez uygulamak daha uygundur. Protez ameliyatında kalça kemiğinin kırılmış boyun ve üstünde kalan baş kısmı çıkarılıp yerine aynı çap başa sahip protez monte edilir. Protez başı kalça yuvasına yerleştirilir. Kalça ekleminde daha önceden artroz olan hastalarda ise kalça yuvasının da değiştirildiği total protez uygulanır. Eskiden kalça kırığı ameliyatlarında baş ve sapı yekpare protezler kullanılırken artık başı ayrılabilen, hatta ayrılan başı iç içe geçmeli iki kısımdan oluşan protezler (bipolar) geliştirilmiştir. Böylelikle protezlerin dayanma süresi uzatılmıştır. Sonuç olarak çok istenmemesine rağmen bazı kalça boyun kırıklarında hala protez kullanılmaktadır.

82 yaşında kadın hastamızın evde düşme sonucu kalça kemiği boynunda ayrılmış kırık oluştu. Kaynama potansiyeli düşük tipte olan bu kırık için protez ameliyatı yapıldı. Solda hastamızın ameliyat öncesi ön-arka grafisi, sağda protez ameliyatından sonraki ön-arka ve yan grafileri görülmekte.

Kalça çivisi ameliyatı mı yoksa protez mi daha risklidir? Komplikasyonlar nelerdir?

Yapılan istatistiklere göre, kalça kırığı geçirmiş yaşlı hastaların uygun tedaviye rağmen yaşamlarını kaybetme ihtimalleri ilk 3 ay içinde % 20, ilk 1 yıl içinde % 30 gibi çok yüksek oranlardadır. Bu oranların yükselmesine kalça kırığına ve ameliyatına bağlı komplikasyonlar kadar hastanın önceden var olan sistemik sağlık sorunları da etki eder. Kalça çivi veya vidası ameliyatları proteze göre biraz daha teknik donanım ve deneyim gerektiren ameliyatlardır. Teknik sorunlar dışında bu ameliyatlarda görülebilecek en önemli komplikasyonlar kırığın kaynamaması ve kalça kemiği başının erimesidir. Protez ameliyatlarında ise erken dönemde enfeksiyon, geç dönemde protez gevşemesi veya protezin kalça yuvasını aşındırması gibi  sorunlar görülebilir.

Riskleri azaltmak için ameliyattan önce hastalara bir seri tetkik ve sistemik muayeneler yapılır. Dahiliye, Kardiyoloji gibi branşlardan konsültasyon istenir ve sistemik durum analiz edilir. Bir taraftan da kırığın tipine göre yapılacak ameliyatın hangisi olacağına karar verilir.  Durum hasta ve yakınlarına etraflıca anlatılır. Ameliyat öncesi hazırlıkların eksiksiz ve süratle yapılması, ameliyatın başarıyla gerçekleştirilmesi, olabilecek tıbbi sorunları öngörerek gerekli önlemlerin alınması, ameliyat sonrası kaliteli bakım ve uygun tedavi ile riskler en aza indirilebilmektedir.

Kalça kırığından korunmak mümkün mü?

Kalça kırıkları genellikle evde veya yolda basit düşmeler sonucu olmaktadır. Öncelikle düşme önlenmeye çalışılmalıdır.  Takılarak düşmeye neden olabilecek halı parçaları, kapı eşikleri ve bağlantı kabloları kaldırılmalı, halılar sabitlenmeli, banyoya kaymayan zemin örtüleri yerleştirilmeli, banyo ve tuvaletlere tutamak konulmalı ve yaşam alanının yeterli aydınlatılmalıdır.

Yaşlılarda ortalama olarak 10 düşmede bir kalça kırığı meydana geldiği gösterilmiştir. Kalça yanlarında koruyucu yumuşak yastıkları olan özel şortlar özellikle sık düşen insanlar için faydalı olabilir.

Bilhassa yalnız yaşayan yaşlıların yardıma ihtiyaçları olduğunda kendilerini haber verebilmeleri için tuvalete giderken bile yanlarında cep telefonu bulundurmaları veya boyunlarına düdük asmaları önerilmektedir. Baston kullanmak eklemlere binen yükü azalttığı gibi dengeye de katkı sağlar.

Düşme riskini azaltmak amacıyla evden çıkmamaya karar vermek yapılan en büyük hatalardandır. Evde kapalı ortamda ve hareketsiz kalmak iskelet sistemini iyice zayıflatıp osteoporoza yol açacağından zannedilenin aksine kırık riskini artırmaktadır.

Osteoporozun önlenmesi veya varsa tedavisi de kalça kırığından korunmada çok önemlidir. Osteoporozdan korunmanın en iyi yolu kilo almamak, yaşa uygun düzenli egzersiz ve yürüyüş yapmak, düzenli olarak güneşe çıkmak ve gıdalarla yeterli kalsiyum almaktır. Özellikle menapoz dönemi kadınlarda kemik yoğunluğu ölçümü kemik kalitesi hakkında daha net bilgi edinmeye yardımcı olur.

Doç. Dr. Mustafa Seyhan
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı

kalça kırığı, kalça kırığı istanbul, istanbul kalca kirigi